اسلام

نظمِ معطر

 ۱۳۰۹ھ 
حمد 
حَمْدًا لَکَ یَا مُفَضِّلِ عَبْدُالْقَادِر یَا ذَاالْاَفْضَال
یَا مُنْعِمِ یَا مُجَمِّلِ عَبْدُالْقَادِر اَنْتَ الْمُتَعَال
مَوْلَائِی بِمَا مَنَنْتَ بِالْجُودِ عَلَیْہِ مِنْ دُوْنِ سُوَال
اُمْنُنْ وَ اَجِبْ سَائِلِ عَبْدُالْقَادِر جُدْ بِالْآمَال
صلوٰۃ
بارَد زِ خدا بر جَدِّ عبدالقادر محمود خدا حامد عبدالقادر
بارانِ درُودے کہ چَکِیدہ زِ رُخَش بارَد بَسَر سیّد عبدالقادر
تمہید
یا ربّ کہ دَمَدْ سَنائے  عبدالقادر                      ہر                       حرف کُنَدْ ثَنائے عبدالقادر
ہمزہ بَرَدِیْفِ الف آیَدْ یعنی خَم کَردَہ قَدَش برائے عبدالقادر
ردیف الالف
یَا  مَن  بِسَنَاہُ   جَاء  عَبْدُالْقَادِر یَا  مَنْ  بِشَنَاہُ  یَاء  عَبْدُالْقَادِر
اِذْ  اَنْتَ  جَعَلْتَــہٗ  کَمَا  کُنْتَ   تَشَائُ        فَاجْعَلْنِیْ   کَیْفَ    شَائَ   عَبْدُالْقَادِر
رباعی
ربی   اربی   الرجَاء   عَبْدُالْقَادِر اِذْ   عَودنَا  الْعَطَاء   عَبْدُالْقَادِر
اَلدّارُ  وَسِیْعَۃٌ وَ ذُوالدَّارِ کَرِیْمٌ                      بوء نَا  حَیْثُ  بَاء  عَبْدُالْقَادِر
ردیف الباء
در حَشرگَہ جنابِ عبدالقادر   چوں     نَشَر کُنی کتابِ عبدالقادر
اَزْ قادرِیاں     مَجُو جُداگانہ حساب مدّے شُمُر اَز حسابِ عبدالقادر
رباعی
اللّٰہ   اللّٰہ    ربِّ   عبدالقادر دارَد    وَاللّٰہ   حُبِّ  عبدالقادر
ازْ وصفِ خدائے تو نَصِیْبَتْ دادَنْد طُوبٰی لَکَ  اے مُحِبِّ عبدالقادر
ردیف التاء
اے عاجزِ تو قدرت عبدالقادر محتاجِ دَرَت دولت عبدالقادر
از حُرمتِ ایں     قدرت و دولت بَخشائے بر عاجز پُرحاجت عبدالقادر
رباعی
تنزِیلِ مُکمل سْتْ عبدالقادر تکمِیلِ مَنزل سْتْ عبدالقادر
کَس نیست جُزِاُو درْ دو کنارِ ایں     سَیر خود ختم و خود اَول سْتْ عبدالقادر
رباعی
مِمَّا  (1)لَا تَعْلَمُوْ  (2)  سْتْ  عبدالقادر مَسْتُورِ سُتُورِ (3)ہُوْ سْتْ عبدالقادر
مِیجُو مِیْگُوپس آنچہ دانی کہ وَرا  سْتْ ازجُستن وگُفتن اُوْ سْتْ عبدالقادر
رباعی مستزاد
می گُفت دِلَم کہ جاں     سْتْ عبدالقادر گفتَم اَحْسَنْت
جاں     گفت کہ دینِ ماں(4)سْتْ عبدالقادر گُفْتَم   آمَنْت
دیں     گفت حیاتِ من اَز مَن و گفتم(1) ایں     جملہ صِفات
از ذات بِگُو کہ آں     سْتْ عبدالقادر گم  شُد مَنْ وَ اَنت
رباعی
عقل و حصر صفاتِ عبدالقادر   شبکُور و نُجوم
وہم و اِدراک ذاتِ عبدالقادر وَہ شارِق و بُوم
عجز آں     کہ بکُنہِ قطرہ آبے نَرَسید زعم آں     کہ رَسَد
تا قَعرِ یمِ و فُراتِ عبدالقادر قدرت مَعلوم
ردیف الثاء
دیں     را اَصل حدیث عبدالقادر
اہلِ دیں     را مُغِیث عبدالقادر
اُو   مَا  یَنْطِقُ   عَنِ   الْہَویٰ   اِیں         شَرحش
قرآن احمد، حدیث عبدالقادر
ردیف الجیم
اے  رِفعَت بخشِ  تاجِ    عبدالقادر
پُرنور       کُن       سراجِ      عبدالقادر
آں     تاج و سراج باز بَرکُن یا رب
بُستاں       ز   شہاں          خِراجِ      عبدالقادر
ردیف الحاء
پاک اَست زِ باک طَرح عبدالقادر
وَجَبی سْتْ بَری زِ جَرح عبدالقادر
جَرحش کہ تَوانَد کہ زِ کَلکِ قدرت
احمد مَتن سْتْ و شَرح عبدالقادر
رباعی
اے عام کن صلاح عبدالقادر
انعام       کن        فلاح     عبدالقادر
من سر تا پا  جُناح گَشتم فریاد
اے    سر   تا   پا      نَجاح     عبدالقادر
ردیف الخاء
اے ظِلِّ اِلٰہ شیخ عبدالقادر
اے بندہ پناہ شیخ عبدالقادر
محتاج و گدائیم و تو ذُوالتاج و کریم
شَیْئًا    لِّـــلّٰــہ               شیخ     عبدالقادر
رباعی
ماہِ عربی اے رُخِ عبدالقادر
نُورے زَربی اے رُخِ عبدالقادر
اِمْروز زِ دی دی زِ پَری خوبتری
بَدرے عجبی اے رُخِ عبدالقادر
ردیف الدال
دیں     زاد کہ زاد زاد عبدالقادر
دل داد کہ داد داد عبدالقادر
ایں     جاں     چہ کُنَم نذر سَگَش باد و مَرا
جاں     باد کہ باد باد عبدالقادر
ردیف الذال
سلطانِ         جہاں          مَعاذ    عبدالقادر
تَن مَلجا و جاں     مَلاذ عبدالقادر
صحن آرَد اَمانی و اماں     بارد بام
آں     را کہ دِہَدْ عِیاذ عبدالقادر
ردیف الراء
پر آب بود کوثرِ عبدالقادر
خوش تاب بود گوہرِ عبدالقادر
در ظلمتِ ظِمّا آب و تابے دارَم
اے حشر بِیا بر درِ عبدالقادر
رباعی
یا ربّ نِیم اَز دَرخورِ عبدالقادر
دل   دادَہ   مَراں       از     درِ     عبدالقادر
ایں     ننگ مُریدے اَر نَرَفْتہ بمراد
رَفتَن مَدِہ از خاطرِ عبدالقادر
رباعی
اے دافع ظلم افسر عبدالقادر
اے دفع  ظلم  خنجر  عبدالقادر
دور از تو جہاں     بمرگ نزدیک بِیا
بَرکَش زِ دَوان کِشْوَر عبدالقادر
رباعی
حِس کُن اَنوارِ بَدرِ عبدالقادر
بس کن ز اسرارِ صدرِ عبدالقادر
خود قدرتِ قدر نامقدر ز قدر
جوئی       مقدارِ         قدر     عبدالقادر
ردیف الزاء
اے فضلِ تو برگ و ساز عبدالقادر
فیضِ     تو        چمن     طِراز  عبدالقادر
آن کُن کہ رَسَد قُمری بے بال و پرے
در         سایۂ         سَروِناز    عبدالقادر
ردیف السین
درد      از      درِ       مجلسِ   عبدالقادر
دور اَست سگ بیکس عبدالقادر
حال ایں     و ہَوَس آنکہ چو مِیرَم بِبُرَم
سر    در      قدمِ       اَقدس   عبدالقادر
رباعی مستزاد
گُفْتَم تاجِ رُؤس عبدالقادر سَر خَم گَردیْدْ
جانا رُوْحِ نُفُوس عبدالقادر بر خود بالِید
رَزْمًا اُوْ قَلبِ فوج دیں     را دل و جانَسْتْ زَدْ نَوبَتِ فَتح
بَزْمًا بَزْمًا عَرُوس عبدالقادر شاداں     رَقْصِید
ردیف الشین
بالا ست بلند فرش عبدالقادر
بر قدر بلند عرش عبدالقادر
آں    (1)بدر عَرِیش بدر مہ پارہ  عرش
تابِنْدَہ بَہ بِبِیں     بفرش عبدالقادر
رباعی
گُسْترَدَہ بَعَرش فرش عبدالقادر
آوَردَہ بفرش عرش عبدالقادر
ایں     کرد کہ کَرد کرد شاہے کہ فَزود
بالا ؤ فُرود عرش عبدالقادر
رباعی
عرشِ شرف سْتْ فرشِ عبدالقادر
فرشِ شرف سْتْ عرشِ عبدالقادرـ
یعنی تا سر بَپائے (…) فرش نَمود(1)
سَرہا شُدہ فَرش عرش عبدالقادر
ردیف الصاد
فن گر چہ نہ شُد بر نَص عبدالقادر
جاں     دارد مُہر از فَص عبدالقادر
گر ناقِصَم ایں     نسبتِ کامل چہ خوش اَست
کاں     بندہ رضا ناقص عبدالقادر
رباعی
بِالکسر         منم      مُخلص     عبدالقادر
سر بر قدم خلص عبدالقادر
بر کَسر چو رحم آرَد فَتْحَش  چہ عَجب
بِالفتح  شَوَم  مخلص  عبدالقادر
ردیف الضاد
تمکِینِ گُلے از رِیاضِ عبدالقادر
تَلْوِیْنِ نَمے از حِیاضِ عبدالقادر
نورِ دلِ عارِفاں     کہ شبِ صبح نُما سْتْ
سَطرے بُود از بِیاضِ عبدالقادر
ردیف الطاء
اِیْنجا وجہِ نِشاط عبدالقادر
آنْجا شمعِ صِراط عبدالقادر
بکُشادَئہ دَور دادَۂ باد بنہادَہ بجود(1)
دروازہ صَلا سِماط عبدالقادر
ردیف الظاء
خوباں     چو گل بَوَعظ عبدالقادر
اَعیان رسل بوعظ عبدالقادر
پَروانہ صفت جمع کہ خود جلوہ نما ست
شمع جزو کل بوعظ عبدالقادر
ردیف العین
خُور    راتِبَہ  خور     زِ    شمع     عبد القادر
مَہ آزقہ بر زِ شمع عبدالقادر
ایں     نور و سُرور شیرَتْ از  صبح   ز   چیست
دُودیْسْت مگر ز شمع عبدالقادر
رباعی
اَ ما مَگُزر ز شمعِ عبدالقادر
مِہری بِنِگر ز شمعِ عبدالقادر
کارِیکہ زِ خور بہ نیم مَہ دِیدی بِیں    
در نیم نظر زِ شمعِ عبدالقادر
رباعی
بر وحدتِ او رابع عبدالقادر
یک شاہد و دو سابع عبدالقادر
انجامِ وے آغازِ رسالت باشد
اینک گو ہم تابع عبدالقادر
رباعی مستزاد
واحد چو نہم رابع عبدالقادر در دامنِ دال
زائد چو سوم سابع عبدالقادر ہم مسکنِ دال
یعنی بُدلائے  ہَفْت و اَوتاد چہار توحید   سرا
یک یک بیکے تابع عبدالقادر اندر فنِ دال
ردیف الغین
مے نے نور چراغ عبدالقادر
مے نے نورے زِ باغ عبدالقادر
ہم آبِ رُشد ہَست و ہم مایۂ خُلد
یا رَبّ چہ خوش ست اَیاغ عبدالقادر
ردیف الفاء
عَطْفًا      عَطْفًا        عَطُوف       عبدالقادر
رَاْفـًا          رَاْفـًا       رَء ُوف         عبدالقادر
اے آنکِہ بَدَستِ تُست تَصْرِیفِ اُمور
اِصْرِف           عَنَّا   الصُّرُوْف       عبدالقادر
ردیف القاف
خِیرَہ اَست خِرَد زِ بَرقِ عبدالقادر
تِیرہ اَست حضورِ  شَرقِ عبدالقادر
خورشید بہ پَرتَوِ سُہا جُستن چِیْسْتْ
اے جُسْتَہ  بعقلِ  فَرقِ عبدالقادر
ردیف الکاف
آخرِینم اے مالک عبدالقادر
مَمْلُوک و مَکِین مالک عبدالقادر(1)
مَپَسَنْدْ کہ گُویَنْدْ بَاِیْں     نسبت دبند
کاں     بندہ فُلاں     ہالِک عبدالقادر
ردیف اللام
نامدْ زِ سَلف عَدِیْلِ عبدالقادر
نایَدْ  بَخَلف بَدِیْلِ عبدالقادر
مثلش گر   زِ   اہلِ   قُرب    جُوئی   گُوئی
عبدالقادر   مَثِیْلِ عبدالقادر
رباعی
حَشر سْتْ و توئی کَفیل عبدالقادر
جاہَتْ بَہ شہِ جلیل عبدالقادر
دَردا دَرِ دارِ  عدل آمدْ مجرم
زُودآ  زُودآ وکیل عبدالقادر
ردیف المیم
یا ربّ بجمالِ نامِ عبدالقادر
یا ربّ بنوالِ عامِ عبدالقادر
مَنِگر بَقُصور  و  نقصِ  ما قادرِیاں    
بِنِگر  بکمالِ تامِ عبدالقادر
رباعی
ہر صبحِ رَہَتْ مَرامِ عبدالقادر
ہر شامِ درت مقامِ عبدالقادر
بِگُزر زِ سَپید و سِیہِ قادریاں    !
از حرمتِ صبح و شامِ عبدالقادر
رباعی
عبدالقادر     کریم    عبدالقادر
عبدالقادر     عظیم    عبدالقادر
رَحمانَت رَبّ و رحمتِ عالَم اَب
رحمتِ   رحمت    رحیم     عبدالقادر
رباعی
در جود سَمر اے یم عبدالقادر
صد بحر بِبُر اے یم عبدالقادر
دور از تو سگِ تِشنَہ لَبے می مِیرَد
یک موجِ دِگر اے یمِ عبدالقادر
رباعی
صدّیق صِفت حلیم عبدالقادر
فاروق نَمَط حکیم عبدالقادر
مانِنْدِ غنی کریم عبدالقادر
در رنگِ علی علیم عبدالقادر
ردیف النون
دَسْتے زَدم اے ضامن عبدالقادر
در     دامنِ     جاں         با من    عبدالقادر
یا ربّ چو خود اِیں     دامن گُسْتَردَۂ تُسْتْ
گُسْتَردَہ مچِیں     دامن عبدالقادر
رباعی
یا ربّ قُرصے زِ خوانِ عبدالقادر
داریم  حَقّے  بَنانِ عبدالقادر
ایں     نِسبت بس کہ عاجزانِ اُوْئیم
رَحمے   بر  عاجزانِ عبدالقادر
رباعی
جُود سْتْ باِرْثِ شانِ عبدالقادر
بُود سْتْ و بُود اَزانِ عبدالقادر
جنّت بگدا دِہَنْدْ و مِنَّتْ نہ نِہَنْدْ
وَہ        سُنّتِ        خاندانِ    عبدالقادر
ردیف الواو 
خوبان خو بَندنے چو عبدالقادر
شیریناں            قَنْدَنے      چو    عبدالقادر
محبوباں     یکْدِگر بہ اَفزائشِ حُسن
چند   و   صد    چَنْدَنے      چو   عبدالقادر
رباعی
خواہی کاہی علُّوِ عبدالقادر
نامی سامی سُمُوِّ عبدالقادر
ہُشْدار کہ با خدائے خود می جنگی
مُتْ   غَیْظًا     اے     عَدُوِّ      عبدالقادر
رباعی
مَہ فرش کَتاں     در دَوِ عبدالقادر
خُور شَپَّرَہ ساں     در جَوِ عبدالقادر
آشُفْتَہ مَہ و شِیفْتَہ می گَردَد مِہر
در      جلوئہ       ماہِ        نوِ    عبدالقادر
ردیف الہاء
حَمْدًا     لَکَ        اے      اِلٰہِ     عبدالقادر
اے مالک و بادشاہِ عبدالقادر
اے خاک بَراہِ تو سَرِ جُملہ سَراں    
کُن خاک مَرا بَراہِ عبدالقادر
رباعی
بے جان و بجانم شَہ عبدالقادر
کَسْ جُزِ تو نَدانم شَہ عبدالقادر
بَدْ بُودَم و بَدْ کَردَم و بر نیکیِ تو
نیک     سْت ْ      گُمانم    شَہ   عبدالقادر
رباعی
بَہرِ سرِ ہُو تَجْلِیَہ عبدالقادر
ہم تَجْلِیَہ را تَحْلِیَہ عبدالقادر
بَر    مَتْنِ     مَتِیْنِ      اَحْدِیَّتْ      احمد
شَرح    اَست   بَراں       مُنْہِیَہ     عبدالقادر
رباعی
از عارضہ نیست وجہِ عبدالقادر
ذاتی سْتْ وَلائے وجہِ عبدالقادر
ہر کَس شُدہ محبوب بَوَجہِ صِفتے
عبدالقادر بَوَجہِ عبدالقادر
رباعی
خور نور سِتَد اَز رَہِ عبدالقادر
ہم اِذنِ طُلوع از شہِ عبدالقادر
ماہ اَست گدائے دَرِ مِہر و اِیں     جا
مِہر سْتْ گدائے مَہِ عبدالقادر
رباعی مستزاد
بر اَوج ترقی شُدہ عبدالقادر تا نامِ خدا
خیمہ  مُسْتَنْزَل  زَدہ  عبدالقادر ناس اَند و ہُدیٰ
بِالجملہ بقرآن رَشاد و اِرشاد درْ بَدء و خِتام
بِسْمِ  اللّٰہ  و  ناس  آمدَہ  عبدالقادر حمد سْتْ اَبدا
ردیف الیاء
اے قادر و اے خدائے عبدالقادر
قُدرت دِہِ دَسْتْہائے عبدالقادر
بر عاجزیِ ما نظرِ رحمت کُن
رَحم اے قادر برائے عبدالقادر
رباعی
جاں     بخش مَرا بَپائے عبدالقادر
جاں     بخش تہِ لِوائے عبدالقادر
از صَد چُو رَضا گُزِشْتے از بہرِ رضاش
اِینہم بعلم برائے عبدالقادر
رباعی
عین آمدَہ اِبتِدائے عبدالقادر
اَز رُویَتِ اَمر رائے عبدالقادر
از رُویتِ اُو عَینِ مَرا روشن کُن
روشن کُن عین و رائے عبدالقادر
رباعی
عیدِ یکتا لِقائے عبدالقادر
دُربار درِ عطائے عبدالقادر
عبدا بَہ لقائے اُو چو ہمزہ گم شد
تا دَریابی بَپائے عبدالقادر
رباعی
دل حَرف مَزَن سوائے عبدالقادر
حاجت دانَدْ عطائے عبدالقادر
پیشَش ہم اَزُو شفیع اَنگیز و بِگُو
عبدالقادر برائے عبدالقادر
رباعی مستزاد
اُفتادَہ در اول بِدایَت باساں    اِلصاق طلب
گَروِیدہ بآخر تجسُّس خنداں عین ساں     بَطرب
یعنی شہِ جیلاں     ز شہاں     بس کہ ہمونسْت درمُصحف  قرب
بِسْمِ  اللّٰہ  و  ناس  را  شروع  و  پایاں       اَلْحَمْدُ    لِرَب
٭…٭…٭…٭…٭…٭
پہاڑوں     کا سلام کرنا
       حضرت علی کَرَّمَ اللّٰہُ تَعَالٰی وَجْہَہُ الْکَرِیْم  فرماتے ہیں    : ایک مرتبہ میں     حضورِ انور صلَّی اللّٰہ تعالٰی عَلَــیْہِ وَسَلَّم کے ساتھ مکہ مکرمہ میں     ایک طرف کو نکلا تو میں     نے دیکھا کہ جو درخت اور پہاڑ بھی سامنے آتا ہے اس سے ’’ اَلسَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُوْلَ اللّٰہ‘‘کی آواز آتی ہے اور میں     خود اس آواز کو اپنے کانوں     سے سن رہا تھا۔(سنن لترمذی،الحدیث:۳۶۴۶،ج۵،ص ۳۵۹)
________________________________
1 – ۔۔۔ : اِسْقَاطُ النُّوْنِ مِنَ الْمُضَارِعِ شَائِعٌ نَظْمًا وَّ نَثْراً وَ عَلَیْہِ یخْرجُ حَدِیْثٌ:       ’’ کَمَا تَکُوْنُوْا یُوَلّٰی عَلَیْکُمْ ‘‘۔۱۲ 
2 – ۔۔۔ : سیّدنارَضِیَ اللّٰہُ تَعَالٰی عَنْہُ فَرمود: قَالَ اﷲُ تَعَالٰی:’’وَیَخْلُقُ مَالَا تَعْلَمُوْنَ‘‘ اَنَا مِمَّا لَا تَعْلَمُوْنَ۔۱۲ 
3 – ۔۔۔ : ہُوَاِشَارَۃٌ بِذَاتِ اَحَدِیَّت جَلَّ شَانُـہٗ ۔۱۲ 
4 – ۔۔۔ : ’’مان‘‘ بَزِیادَتِ’’ ن‘‘ بمعنی ماست ۔۱۲
________________________________
1 – ۔۔۔ : رضا اکیڈمی بمبئی والے نسخے میں     یہ مصرعہ یوں     ہے: 
                    ’’دیں     گفت حیاتِ من  ۔۔۔۔۔ گفتم ایں     جملہ صفات     ‘‘ 
جبکہ مذکورہ تینوں     میں    یوں     ہے: 
                    ’’ دیں     گفت حیاتِ من از من و گفتم ایں     جملہ صفات ‘‘    ۔علمیہ
________________________________
1 – ۔۔۔ : رضا اکیڈمی بمبئی والے نسخے میں     یہ مصرعہ یوں     ہے:
                           یعنی تا سر بپائے (…)   فرش نمود       
جبکہ مذکورہ تینوں     نسخوں     میں    یوں     ہے : یعنی  تا  سر  بپائے    فرش  نمود      ۔علمیہ
________________________________
1 – ۔۔۔ : رضا اکیڈمی بمبئی والے نسخے میں     یہ مصرعہ یوں     ہے: 
            بکشادئہ  ۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ۔  بنہادہ بجود
 جبکہ مذکورہ تینوں     میں    یوں     ہے:    بکشادئہ دور دادۂ باد بنہادہ بجود     ۔علمیہ 
________________________________
1 – ۔۔۔ : رضا اکیڈمی بمبئی والے نسخے میں     یہ مصرعہ یوں     ہے:
                                 مملوک و ۔۔۔۔۔ مالک عبدالقادر
جبکہ مذکورہ تینوں     میں    اس طرح ہے:   مملوک و مکین مالک عبدالقادر    ۔علمیہ

Related Articles

Back to top button
error: Content is protected !!